19 Mayıs 1919 – Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıktı
Mustafa Kemal Paşa bugün Bandırma vapuru ile Samsun’a çıkmıştır. Kemal Paşa’nın (Anafartalar kahramanı olan bu Türk kumandanının) padişah tarafından buraya, Samsun ve çevresinde asayişsizlik olaylarını yerinde görüp tedbir almak üzere gönderildiği söyleniyor.
Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’yi başlatmak amacıyla Samsun’a ayak bastığı gün. 13 Kasım 1918’de İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, en umutsuz anlar da dahi vatanın ve milletin kurtuluşu için bir şeyler yapılabileceği inancındaydı. Bu nedenle Anadolu’ya geçmek, millî bir teşkilât kurup mücadeleyi Anadolu’dan başlatmak kararındaydı. Bu sırada, Samsun ve yöresindeki bir asayiş konusu, Mustafa Kemal’e, Anadolu’ya geçme konusunda tarihî bir fırsat yarattı. Bu sırada Samsun ve yöresindeki Rum çeteleri, köyleri basmakta ve Türkleri öldürmekteydiler. Bu durum karşısında Samsun’daki makineli tüfek bölüğünden Teğmen Hamdi, emrindeki askerlerle dağa çıkıp Türk milis güçleriyle birleşmişti. Bu durumdan kuşkulanan İngilizler, karışıklığın önlenmesini, aksi halde bölgenin işgal edileceğini bildirdiler. Damat Ferit Paşa Hükümeti, geniş yetkilere sahip bir kumandanı Samsun’a gönderme kararı aldı ve görev, Mustafa Kemal’e önerildi. Karşısına çıkan bu tarihî fırsatı kabul eden Mustafa Kemal, başarılı olmak için, bir unvana ve yetkiye ihtiyaç olduğunu bildirdi. Genelkurmay’daki arkadaşlarının yardımıyla Dokuzuncu Ordu Müfettişliğine atanan ve geniş yetkilerle göreve getirildi.
Samsun’a çıktıktan sonra bölgede güvenlikle ilgili bazı önlemler alınırken, ordunun ve milletin savaşa hazırlanması için Erzurum’daki 15.Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir ve Ankara’daki 20.Kolordu Komutanı Ali Fuat (Cebe soy) paşalarla bağlantı kurup, başlatmış olduğu Kurtuluş Mücadelesi için görüş birliğine varan Mustafa Kemal, bu görüşme sonra si Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini birleştirmenin ve Anadolu’nun güvenilir ye rinde bir kongre toplamanın hazırlıkları içinde oldu. Samsun’da bir hafta kaldıktan sonra 25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçen Mustafa Kemal, gittiği her yerde asker ve sivil yönetimcilerle, halkla, yörenin ileri gelenleriyle görüşüp onları Kurtuluş Mücadelesi’ne hazırlamaya çalıştı.
Mustafa Kemal, 28 Mayıs 1919’da Havza’dan kumandanlara ve valilere gönderdiği telgrafta: “…Her yerde halkın, gösteriler düzenleyerek düşman saldırısını protesto etmelerini” bildirdi. Mustafa Kemal, bu protestolarla millî tehlikeye karşı halkın kaynaşmasını, uyanmasını ve ortak bir amaca yönelmesini arzuluyordu. Protesto mitinglerinin en görkemlisi olan İstanbul mitinginden sonra işgal devletlerinin ilk tepkisi, hükümete baskı yaparak Mustafa Kemal’i geri çağırtmak oldu. Geri dönmeyi kabul etmeyen Mustafa Kemal, bu davranışıyla İstanbul Hükümeti’ne ve işgal devletlerine karşı, milletin çıkarlarını savunmak üzere korkmadan ortaya atıldığını göstermiş oluyordu.
19 Mayıs 1919 günü olayları
- Üç gün önce Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan ayrılmış olan Dokuzuncu Ordu Birlikleri Müfettişi Mustafa Kemal ve yanındakiler, sabah saat 07.00 de Samsun’a ulaştılar, mülki ve askeri ileri gelenler tarafından karşıladılar. Mustafa Kemal, bir Rum otelinde karargahını kurdu. Teftiş bölgesinde bulunan idareci ve komutanlardan, bölgelerindeki asayiş durumunu bir telgrafla sordu.
- Mustafa Kemal, Samsun’dan, emrindeki vilayetler mülki amirleri ile 15. ve 20. Kolordu Komutanlıklarına bölgelerindeki asayiş durumuyla ilgili bir rapor göndermelerini istedi.
- Bütün Türkler ve Türkiyeli Müslümanlar İzmir’in işgalini protesto etmeye devam ediyor. Fatih’te işgali kınayan ilk miting yapıldı. 70-80 bin kişinin katıldığı mitingde tekbirler getirildi. Halide Edip, Profesör Selahattin Bey, Hüseyin Ragıp birer konuşma yaptı. Alaşehir’in Ulu Cami’sinde yapılan kalabalık bir toplantıda Kuva-yı Milliye kurulması kararlaştırıldı.
- İkinci Damat Ferit Paşa kabinesi kuruldu.
- İngilizler İzmir’i işgal ettiler.
- İngilizler, Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçişinden tedirgin olmaya başladılar. Karadeniz Orduları Baş kumandanı Milne, Harbiye Nezareti’ne “Mustafa Kemal’in Samsun’a gönderilme sebebi nedir?” diye sordu.
- İstanbul’da General Milne “Mustafa Kemal Paşa’nın niçin Sivas’a gönderildiği hakkında” Harbiye Nezaretine yazı gönderdi.
- İtalyanlar, Burdur ve Bucak Yunanlılar Torbalı’yı işgal ettiler.
- Milli Kongre Başkan Wilson’a bir muhtıra gönderdi.
- İzmir işgalinin bu ilkelere aykırı olduğunu bildirdi.
Nutuk'tan
SAMSUN’A ÇIKTIĞIM GÜN GENEL DURUM VE GÖRÜNÜŞ
1919 yılı Mayısının 19.günü Samsun’a çıktığımda ülkenin genel durumu şöyleydi:
Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu grup, I.Dünya Savaşı’nda yenilmiş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır bir ateşkes antlaşması imzalanmış. Büyük Savaş’ın uzun yılları boyunca millet yorgun ve fakir bir durumda. Ulusu ve yurdu I.Dünya Savaşı’na sürükleyenler, kendi hayatlarını kurtarma kaygısına düşerek yurttan kaçmışlar. Padişah ve Halife olan Vahdettin soysuzlaşmış, kendini ve sadece tahtını koruyabileceğini hayal ettiği alçakça önlemler araştırmakta. Damat Ferit Paşa’nın başkanlığındaki hükümet güçsüz, haysiyetsiz ve korkak, padişahın iradesine boyun eğmekte ve onunla birlikte kendilerini koruyabilecekleri herhangi bir duruma razı.
Ordunun elinden silahları ve cephanesi alınmış ve alınmakta.
İtilaf Devletleri, ateşkes antlaşmasının hükümlerine uymaya gerek duymuyorlar. Birer bahane ile İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da. Adana’ya Fransızlar, Urfa, Maraş ve Antep’e İngilizler girmiş. Antalya ve Konya’da İtalyan birlikleri: Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı devletlerin subay, memur ve ajanları faaliyette. Nihayet, konuşmamıza başlangıç olarak aldığımız tarihten dört gün önce, 15 Mayıs 1919’da, İtilaf Devleti’nin uygun bulmasıyla Yunan ordusu da İzmir’e çıkartılıyor.
Bundan başka yurdun dört bir tarafında Hristiyan azınlıklar, gizlice ya da açıktan açığa, kendi özel istek ve amaçlarını gerçekleştirmeye, devleti bir an önce çökertmeye çalışıyorlar.
Sonradan elde edilen güvenilir bilgi ve belgelerden anlaşıldığına göre, İstanbul Rum Patrikhanesi’nde kurulan Mavri Mira Heyeti, illerde çeteler kurmak ve idare etmek, gösteri toplantıları ve propagandalar yaptırmak ile meşgul. Yunan Kızılhaç’ı ve Resmi Göçmenler Komisyonu, Mavri Mira Heyeti’nin çalışmalarını kolaylaştırmakla görevli. Mavri Mira Heyeti’nin yönettiği Rum okullarının izci teşkilâtları, yirmi yaşından yukarı gençler de dahil her yerde kuruluşunu tamamlıyor.
Ermeni Patriği Zaven Efendi de, Mavri Mira Heyetiyle birlikte çalışıyor. Ermeni hazırlığı da tıpkı Rum hazırlığı gibi ilerliyor. Trabzon, Samsun ve bütün Karadeniz sahillerinde örgütlenmiş olan ve İstanbul’daki merkeze bağlı bulunan Pontus Cemiyeti, hiçbir engelle karşılaşmadan kolaylıkla ve başarıyla çalışıyor.
